پرورش کاکتوس

تفاوت بزرگ کاکتوسها با گیاهان دیگرتوانایی و استواری شگفت انگیز آنها در برابر دگرگونیها و شرایط سخت و نامساعد طبیعی است که در این شرایط برای بقاء نسل و زندگی شکلهای گوناگون به خود گرفته و به رشد خود ادامه داده اند
آنها با مقدار کم ازرطوبت و مواد غذایی در زمان زیادی زندگی کرده بدون آنکه ذره ای از زیبایی خود را از دست بدهند.
کاکتوسها  برگ دارند در نتیجه عمل غذاسازی ، تعریق و تعرق را توسط ساقه های بند بند و نیمه گوشتی خود که دارای سبزینه هستند انجام می دهند. ساقه ها از مواد مومی شکل پوشیده شده که این عمل از تعریق و تعرق زیاد می کاهد.. کاکتوسها در اثر روند تکامل با گذشت زمان برگهای خود را از دست داده یا آنها به خار و  تیغ تبدیل شده اند.
خارها عمل حفاظت کاکتوسها در برابر عوامل محیطی چون جوندگان را برعهده دارند همچنین مانع از تابش شدید آفتاب و تعرق شدید و هدایت رطوبت به آوندها و ریشه ها می شوند. خارها علاوه بر خواص فوق منجر به زیبایی و جذابیت خاص کاکتوسها می باشند.
یکی از ویژگیهای مهم کاکتوسها وجود برآمدگیهای نرمی در روی ساقه ها است به نام آرئول Areol که محل خروج خارها بوده و در روی آنها مقدار زیادی ماده اسیدی گلوشید  Glochide وجود دارد.
- گلها در کاکتوسها رنگهای متنوع صورتی، ارغوانی، سرخ، زردطلایی، زردمایل به سبز و با عمری کوتاه ، بیشتر بیضی شکل قیفی یا دهانه گشاد و معمولاً در بهار و تابستان باز می گردند در بعضی هم در پائیز و زمستان و در برخی تنها هنگام شب شکفته می شوند.
زیبایی و عطر گلها سبب جذب حشرات و گرده افشانی و لقاح می شود. شهد انها شیرین و شفاف بوده و در پاره ای از گونه ها درآفریقای جنوبی حشرات درون گلهای کاکتوس تخم گذاری نموده و لاروها با تکانها و حرکات خود کار لقاح را انجام میدهند.
دوره گلدهی درآنها مختلف بوده در برخی گونه ها دوسال پس از قلمه زدن و در برخی این دوره  طولانی تر می باشد.

ریشه

ریشه: به شکلهای مختلف در این گیاهان دیده می شوند در برخی سطحی و گسترده و تا اندازه  ای نیرومند در برخی دیگر غده ای و در پاره ای ژرف و عمیق .

در سطح کاکتوسها پرزها و کرکهایی ظریفی دیده می شوند که با نگاهداری رطوبت و جلوگیری از تابش آفتاب سوزان خصوصاً در ارتفاعات با جذب پرتوهای فرابنفش احتمال سوختگی را از میان می برند.

درمجموع کاکتوسها گیاهانی کم نیاز ، گرمادوست، روشنایی پسند، بردبار، سازگار با گرما، خشکی و کم آبی و استوار در برابر دگرگونیهای آب و هوایی، پاره ای در برابر دمایی تا چندین درجه سانتیگراد زیر صفر ایستادگی نشان می دهند.

با توجه به این شرایط گیاهانی مناسب برای نگهداری درون خانه ها به شمار می آیند می توان آنها را در پشت پنجره های رو به جنوب و آفتابی در پاسیوهای کم و بیش خشک به آسانی پرورش داده و نگهداری نمود.

ولی در هوای آزاد شادابی و سلامت آنها بیشتر می شود. کاکتوسهای پوشیده از خار در فضای آزاد و بیرون ازگلخانه با برخورداری از آفتاب به مرور زمان بسیار زیباتر و همچنین در برابر گزند بیماریها و آفات استوارتر میگردند. در هوای آزاد رنگ گلها درخشان تر و گلها بزرگتر میشوند.

در پهنه هایی از ایران که زمستانها دمای هوا از 1- درجه سانتیگراد پائین نرود می توان کاکتوسها را در فصل زمستان نیز در فضای آزاد نگهداری نمود با این کار کاکتوسها با پائین آمدن درجه دما به مرور زمان به خواب زمستانی فرورفته با شروع بهار رشد خود را از سر می گیرند. در تهران و شهرهایی با آب و هوایی مشابه کاکتوسهایی را که می خواهند در هوای آزاد پرورش دهند از نیمه اردیبهشت ماه که خطر یخ زدگی کاهش می یابد آنها را باید از گلخانه ها یا از درون خانه ها و پاسیوها به هوای آزاد منتقل کرد.
در مورد گیاهانی که نسبت به گرما حساسیت دارند و رشد آنها در فصل گرم متوقف می شود بهتر است در جاهایی مانند سایه دیوارها یا زیر درختان قرار بگیرند.

آبیاری گیاهان در فضاهای آزاد با پرورش آنها در گلخانه متفاوت بوده و باید اندازه ای آبیاری آنها افزایش یابد.

تفاوت کاکتوسها با گیاهان گوشتی

تمام گیاهان گوشتی کاکتوس نیستند تیره هایی از گیاهان گوشتی مانند نازها، گیاهان سنگ زی، سوسن، آناناس، شیرسگ (افربیا)، صبر زرد (Aloe) ، آگاو با وجود داشتن اندامهای گوشتی به کاکتوسها وابستگی ندارند.

ویژگیهای بارز کاکتوسها که آنها را از گیاهان گوشتی جدا می سازد عبارتند از :

1- ساقه ها در پاره ای از جنسها همانند درختان بلند وکشیده و در برخی کوتاه و چند سانتی متری است.

2- تخمدان کاکتوسها همیشه زیرین بوده یعنی همیشه زیر سایر بخشهای گلها جای دارد.

3- میوه ممکن است آبدار یا خشک باشد ولی دارای تیغه های جداکننده دانه ها از هم نیست.

4- همه کاکتوسها دارای آرئول هستند ( فرورفتگی کوچک به شکل چین خورده و بالشتک مانند) که محل خروج خارها می باشد.

5- بیشتر کاکتوسها دارای خار بوده برخی تیغها باریک و ظریف و کوچک و شماری بزرگ و بلند می باشند.

6- کاکتوسها دارای گلهای زیبا ، بزرگ، منفرد، منظم ولی کامل و کم دوام هستند.

خاک و کود مناسب

یکی از معیارهای تعیین کننده خاک مناسب برای کاکتوسها، آب و هوا می باشد. به گونه ای که در آب و هوای گرم نیاز گیاهان به خاک قابل نفوذ و سبک بیشتر احساس می شود درحالیکه در آب و هوای سرد که گیاهان نیاز به آبیاری چندانی ندارند به خاک سنگین تر نیاز خواهد بود.

به طور کلی کاکتوسها خاکهایی با PH   کمتر از 7 تا نزدیک به 7 را می پسندند.

ترکیب اصلی خاک کاکتوسها عبارتند از:

1 قسمت خاک باغچه + 1 قسمت شن و ماسه (به نسبت مساوی)+ 1 قسمت کمپوست (مواد پوسیده گیاهی و خاکبرگ)

یـــــــــا

2/1 قسمت خاک رس+ 1 قسمت ماسه + 1 قسمت خاک باغچه

یـــــــــا

1 قسمت کمپوست+ 1 قسمت خاک پیت + 1 قسمت ماسه

باید به این ترکیبها 5% خاک زغال افزود برای جلوگیری از پوسیدگی و دیگر بیماریهای قارچی (بعلت وجود پتاس در خاک زغال) با توجه به مطالب بالا یادآوری می شود برای جاهایی که رطوبت بسیار بالا دارند مانند پهنه های شمالی ایران خاک باید دارای خلل و فرج بالا بوده و از کاربرد رس در خاک خودداری و درصد ماسه بیشتر گردد.

برای کوددهی به کاکتوسها از کودهایی استفاده شود که ازت کمتر و فسفر و پتاسیم بالاتری داشته باشد. بهتر است از کودهای مایع یا محلول کامل سود جست . از کودهای حیوانی برای زمانی که کشت زمینی و بیرون از گلدان و کود به صورت کاملاً پوسیده و هنگام کاربرد با قارچ کش گندزدایی شود.

- از خاک پیت ماس به صورت خالص هنگام انتقال کاکتوس در مسافتهای طولانی استفاده می شود و  باید نخست ریشه آن از خاک اصلی کاملاً زدوده شده آنگاه با درصدی از قارچ کش ها و موادضدعفونی گندزدایی نمود سپس آنها را درون خاک پیت ماس گلدانهای تازه کشت نمود در این حالت گیاه سرزندگی و شادابی خود را از دست نخواهد داد.

آبیاری مناسب

کاکتوسها در مقایسه با گیاهان دیگر به آب کمتری نیاز دارند به ویژه در زمستان (ماهی یکبار) کافی خواهد بود آبیاری باید با آبی بدون املاحی چون کلسیم و گچ باشد. در دوران رشد نیاز به آب بیشتر در زمان استراحت این نیاز بسیار کاهش می یابد.

تعیین مقدار آب مورد نیاز تا حدود زیادی از راه تجربه به دست می آید در هربار آبیاری خاک باید اندکی مرطوب و قطرات زیادی از ته گلدان خارج شود. زمان بعدی آبیاری زمانی است که خاک رو به خشکی می رود. کلاً در کاکتوس ها تاخیر در آبیاری دشواری چندانی پدید نمی آورد ولی آبیاری بیش از اندازه پوسیدگی گیاه را درپی خواهد داشت.

نیاز کاکتوسها به نور

بیشتر کاکتوسها گیاهان روشنایی پسند هستند و در بیابانها و بخشهای کناری کویرهای پرنور می رویند. نور در شکل ظاهری ، ساقه و شکل غنچه های گل اهمیتی بسزا دارد در آفتاب گلهای فراوان با رنگهای تند تولید می کنند و با کاهش نور شمار گلها کاهش یافته به پراکندگی و بی  رنگی می گراید. تعداد کمی هم هستند که تا اندازه ای سایه پسند هستند و سایه کم را نیز تحمل می کنند در صورت کمبود نور کافی بهترین روش برای تولید نور روشن کردن چراغهای 40-60 وات مهتابی در فاصله ای مناسب است باید دقت شود که فاصله  چراغها از گیاه به اندازه کافی باشد وگرنه گرمای زیاد پدید آمده ازچراغها به گیاهان آسیب خواهند زد. چنانچه هرگونه رشد تازه ای در کاکتوس به گونه ای ناهنجار آغاز گردید نشانه آن است که آنها نور بیش از اندازه دریافت می کنند و هرگاه گیاه ناتوان و ضعیف شود از نظر نوردهی به نور بیشتری نیازمند است.

زمان استراحت گیاهی:

بیشتر کاکتوسها در فضای آزاد بعلت خشکی هوا و نبودن بارندگی استراحت می کنند در این مرحله آبیاری فقط در حد زنده ماندن گیاه انجام بگیرد و از هرگونه کود دهی خودداری شود و آبیاری و تقویت کاکتوسها در دوره استراحت مایه مزاحمت بوده و به رشد ناهنجار می انجامد و بدینسان یا پوسیده و از بین می روند و یا در سال آینده نیز به گل نخواهند نشست.

شیوه های تکثیر و ازدیاد کاکتوسها:

چهار روش تکثیر برای کاکتوسها:

1- قلمه زدن

2- پاجوش

3- بذر

4- پیوند زدن

1) قلمه زدن در فصل بهار و تابستان انجام می شود.

قلمه ها از سر یا بخشی از یک اندام انتخاب می نمایند. قلمه ها را به مدت یک هفته در سایه و جریان هوا قرار می دهیم سپس قلمه ها را در ماسه و پرلیت نشا کرده آبیاری به صورت بسیار کم آغاز می شود با گذشت چند روز می توان یکی از قلمه ها را با انبرک از درون ماسه و پرلیت بیرون آورده چنانچه ریشه زایی دیده شد آبیاری به مقدار کم آغاز می شود پس از ریشه زایی هنگامی که قلمه را از خاک بیرون می آوریم پیرامون ریشه پوشیده از دانه های پرلیت می باشد که باید با آب شسته شود در غیر اینصورت پس از جاگیری در گلدان تازه به سبب وجود پرلیت پیرامون ریشه ها آب جمع شده سبب پوسیدگی گیاه میگردد.

یادآوری: برای گرفتن قلمه از ساقه، ساقه های گوشتی را به اندازه های کوچک تر تقسیم، سرشاخه ها را با نشانه ای مشخص کرده ( برای جلوگیری از وارونه کاشتن) و مانند توضیحات فوق مراحل را انجام می دهیم.

نکات مهم در قلمه گیری:

1- بهترین مکان برای قلمه گرفتن محلی است که پهنای اتصال آن با گیاه کم باشد

2- قلمه ها صاف و عمودی در خاک قرار بگیرند.

3- قلمه را به علت وجود خار با انبرک و یا تکه ای پارچه ای ضخیم جابجا می کنیم.

4- تا جایی که امکان دارد قلمه ها را عمیق می کاریم زیرا در خاک تعداد زیادی جوانه تولید نموده و یک حالت بوته ای به گیاه می بخشد.

2) پاجوش:

پاجوشها گیاهان کوچکی هستند در کنار شاخه اصلی در بخش زیرین گیاهان بزرگتر پدید می آیند باجدا کردن آنها و کاشت در مخلوط خاک ماسه ای مرطوبت در سایه به خوبی ریشه دار شده و هر یک از گیاهان کوچک به یک کاکتوس بزرگ تبدیل خواهد گردید.

3) تکثیر با بذر:

بهترین زمان کاشت بذر آغاز بهار یا آغاز تابستان است زیرا گیاه زمان کافی برای رشد ونمو تا فرارسیدن سرما را خواهد داشت.

مراحل کاشت بذر:

1- سوراخ گلدان را با خرده گلدان بپوشانید و روی آن حدود 1 سانتی مترمخلوط زغال چوب و سنگریزه بریزید.(وجود سنگریزه برای بهبود زهکش و زغال جهت جذب رطوبت اضافی)

2- گلدان را با کمپوست نرم خاص کاشت بذر تا لبه پائینی پر کرده وبا تکه تخته و یا هر وسیله دیگر سطح آن را تراز کنید.

3- بذرها را با اندکی قارچ کش و 3 برابر حجم خود  از  شن شسته شده به اندازه دانه های شکر مخلوط کرده درون کاغذ ناودان شکل ریخته به آرامی در روی سطح گلدان بطور یکنواخت پخش کنید.

4- سطح گلدان را با لایه نازکی از دانه های شن شسته شده مفروش کرده به گونه ای که آب بردگی در بذرها ایجاد نگردد، گلدان را آبیاری کنید.

5- برای حفظ رطوبت گلدان را با کیسه ای پلاستیکی بپوشانید در محلی سایه ای و با درجه حرارت حداقل 21 درجه نگهدارید.

6- برای کاشت بذرهای درشت پس از آماده کردن گلدان و خاک مخصوص کاشت بذر، بذرها را در سطح خاک قرار داده با فشار انگشتان آنها را داخل خاک کنید بذرها باید دو برابر قطر خود در خاک فرو روند فاصله دو بذر حدود یک سانتی متر است و کاکتوسهای حاصله با این فاصله مکان کافی برای توسعه ریشه خواهند داشت. پس از 6 ماه تا یکسال پس از ماندن در بستر کاشت آنها را درون جعبه نشاء در در مخلوطی از خاک و پیت ماس و ماسه در فاصله نزدیک به اندازه قطر آنها نشاء می کنیم.

4) پیوند زدن

مناسب ترین زمان پیوند اواخر فصل بهار تا پایان فصل تابستان یعنی هنگام فعالیت رشد گیاه می باشند. در این زمان گیاهان قوی تر دارای شیره کافی برای انجام پیوند و اتصال در همه قسمتها آمادگی دارند و پس از عمل پیوند در ظرف چند ماه رشد را آغاز و به گل خواهند نشست.

کاکتوسها را در هر سنی می توان روی هم پیوند زد ولی بهتر است پیوندک از کاکتوسهای جوان یک تا دو ساله باشند. انتخاب پایه قوی بسیار مهم بوده و ساده ترین راه پیوند کاکتوسها آن است که پیوندک را در چند سانتی متری جوانه انتهایی ساقه بطور افقی برید سپس سر پایه را نیز با بیغ یا چاقویی تیز به همان روش قطع نموده آنها را به سادگی روی هم سوار نمود با فشار ملایم که با سرانگشت روی پیوندک وارد می شود کوشش می کنیم حبابهای ریز هوا که احتمال می رود بین برشهای پیوندک و پایه باشد بیرون رانده بدین سان اتصال دو بُرِش پایه و پیوند را کامل می نماییم.

نواری که دو وزنه کوچک بدان آویخته شده روی پیوندک قرار می دهیم تا هر دو بخش بر روی هم استوار شوند. کار جوش خوردن بین یک تا دو هفته انجام می پذیرد.